Τα έθιμα της ανομίας

«Εντείνουν τις κινητοποιήσεις τους οι αγρότες».

Η είδηση που «έπαιξε» περισσότερο αυτή τη βδομάδα, δεν είναι είδηση. Δεν είναι καν ενημέρωση. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένα κλισέ, αλλά κάτι τέτοιο την υποτιμά.

Θα ήταν κλισέ, αν αρκούσε να γκουγκλάρετε τη λέξη «αγρότες», για να σας βγάλει την πρόταση αυτούσια και πολλάκις. Επειδή όμως είναι κάτι πολύ παραπάνω, βγαίνει εξίσου αυτούσια και πολλάκις, ακόμα κι αν γκουγκλάρετε τη λέξη «εντείνουν»!

Αν, δε, αναζητήσετε το «κινητοποιήσεις» στις εικόνες του Google, εννοείται πως η οθόνη σας θα γεμίσει τρακτέρ.

Είναι, λοιπόν, θεσμός πλέον. Δηλαδή, η «εντατικοποίηση» των κινητοποιήσεων είναι θεσμός. Η κινητοποίηση των αγροτών από μόνη της έχει τέτοιο ιστορικό βάθος και είναι τόσο αυτονόητη, που είναι ένα κανονικό έθιμο.

Σίγουρα δεν είμαστε η μόνη χώρα στον κόσμο με δυναμικές κινητοποιήσεις κοινωνικών ομάδων ούτε η μόνη που τις αντιμετωπίζει χαλαρά. Δεν είμαστε καν η μόνη χώρα που τις έχει δώσει κάποιου είδους εθιμικό χαρακτήρα.

Πρέπει να είμαστε, όμως, η μόνη χώρα που έχει δώσει στις πιο ακραίας μορφής κινητοποιήσεις και κοινωνικές αναταραχές τα χαρακτηριστικά εθνικής επετείου. Δεν είναι αορίστως «κάτι σαν» έθιμο. Είναι έθιμο, τελεία.

Όπως τα κόκκινα αυγά το Πάσχα.

Εκτός από τις αγροτικές κινητοποιήσεις, έθιμο είναι και το κάψιμο της Αθήνας στις 6 Δεκεμβρίου. Ή οι ζημιές στα αστικά κέντρα κάθε 17 Νοεμβρίου. Απολύτως αποδεκτά φαινόμενα.

Και, αν νομίζετε πως τα αγροτικά μπλόκα δεν είναι ακραία μορφή κινητοποίησης, δοκιμάστε να ασκήσετε το συνταγματικό σας δικαίωμα να «σπάσετε» ένα.

Το κατά πόσο έχουν δίκαιο οι αγρότες είναι κάτι άσχετο βεβαίως. Τα αιτήματά τους δεν θα έπρεπε να αφορούν την κοινωνία περισσότερο από τη νομιμότητα των κινητοποιήσεών τους.

Είναι ζήτημα προτεραιοτήτων. Μπορεί η δημόσια αντιπαράθεση επί ενός νόμου να έχει τη δική της σπουδαιότητα, αλλά δεν νομιμοποιεί την κάθε ακρότητα που μπορεί να την επιδιώκει. Αν ο Νόμος (με κεφαλαίο νι) εφαρμόζεται α λα καρτ, τότε καμία διαδικασία αλλαγής του νόμου και, συνεπώς, καμία αντιπαράθεση ή επιχειρηματολογία δεν έχουν σημασία.

Μάλιστα, ούτε η ίδια η κινητοποίηση έχει σημασία ως προς το κοινωνικό της περιεχόμενο. Δεν εισφέρει τίποτα στο σύνολο. Είναι απλός τσαμπουκάς, ο οποίος ενίοτε (και κατά κόρον στο παρελθόν) εξαγοράζεται, όπως τα μαγαζιά εξαγοράζουν την ησυχία τους από μαφιόζους.

Και επειδή αυτό συμβαίνει συστηματικά στη χώρα μας, το ζήτημα είναι σοβαρό και αφορά στη δημοκρατία μας. Η δημοκρατία ξεκινά από τη διαφορετικότητα, την ελευθερία έκφρασης των απόψεων, και καταλήγει στην εξεύρεση της ισορροπίας ανάμεσά τους. Αυτή είναι η φύση της. Συνεπώς, όσο ισχυροί και προβλεπτικοί κι αν είναι οι θεσμοί της δημοκρατίας, υπάρχει χώρος και για αντιδράσεις και για απεργίες και για διαδηλώσεις. Γενικώς, υπάρχει χώρος για την εξαίρεση.

Όταν οι εξαιρέσεις, όμως, γίνονται ο κανόνας, τότε έχουμε ένα σύστημα δίχως ισχυρούς θεσμούς και, βεβαίως, δίχως εξαιρέσεις! Σε μία ρευστή κατάσταση, όπου «θεσμός» είναι η αντίδραση, δεν υπάρχει ουσιαστική αλληλεπίδραση τάσεων, δεν υπάρχει σύνθεση σε θεσμικό επίπεδο, εν τέλει, δεν υπάρχει όφελος για την κοινωνία.

Έχουμε ξαναπεί πως μία απεργία λ.χ., εντός μιας πολιτείας με αποσαθρωμένους θεσμούς, δεν έχει να προσφέρει τίποτα. Όταν παρακάμπτονται οι θεσμικές λειτουργίες συστηματικά, ουδείς θα δώσει σημασία σε μία ακόμα παρακώλυσή τους. Αντιθέτως, όταν όλα λειτουργούν εύρυθμα, η εξαίρεση έχει τη δική της ιδιαίτερη αξία.

Το χειρότερο στη δική μας περίπτωση, είναι πως οι εν λόγω εθιμικές «εξαιρέσεις» δεν τηρούν κάποια προσχήματα σεβασμού προς τους υπολοίπους. Αντίθετα, δείχνουν καταφανώς την περιφρόνησή τους προς τους νόμους και, όσο αυτό επιτρέπεται από την εκάστοτε πολιτική ηγεσία του τόπου, τόσο θα διαμορφώνεται επί τα χείρω και το ήθος της κοινωνίας μας.

Το βλέπουμε στη καθημερινότητά μας, από τη φοροδιαφυγή έως τα αυθαίρετα, και από το γεγονός ότι, αντί να βελτιωθούμε λόγω κρίσης, χειροτερεύουμε (κίνημα «δεν πληρώνω», παρεμπόδιση πλειστηριασμών κ. α.).

Αυτή η επιδείνωση κάποια στιγμή πρέπει να σταματήσει. Κανένα μέτρο και καμία μεταρρύθμιση δεν πρόκειται να αποδώσει σε αυτή τη χώρα, αν δεν θέσει ως πρώτο της μέλημα η κυβέρνηση -αυτή ή η επόμενη- την τήρηση της νομιμότητας.

Μιχάλης Δεμερτζής

Ιδρυτικό Μέλος Ευ.Με.ΣΥΝ - Τομεάρχης Θέσεων