Η περί δημοκρατίας παρεξήγηση

Έχει γίνει μία μεγάλη παρεξήγηση στη χώρα μας.

Νομίζουμε ότι δημοκρατία σημαίνει παράδεισος. Ότι, δηλαδή, έχουμε όλοι δικαίωμα στην ευτυχία, ότι απέναντι στην ευμάρεια είμαστε όλοι ίσοι, μόνο και μόνο επειδή συμμετέχουμε όλοι εξίσου στη διακυβέρνηση του τόπου.

Η παραπάνω άποψη λαμβάνει την ευτυχία ως κάτι δεδομένο, που αρκεί να το αποφασίσουμε για να το δούμε να συμβαίνει. Σαν να λέμε, κατώτατος μισθός 751 ευρώ, «με ένα νόμο κι ένα άρθρο».

Για κάποιους, όχι λίγους, αυτό είναι δημοκρατία.

Ωστόσο, η ψήφος μας δεν μπορεί να μας εξασφαλίσει από μόνη της ένα συγκεκριμένο βιοτικό επίπεδο. Επειδή, όμως, κάτι τέτοιο συνέβαινε μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα- εμείς ψηφίζαμε και το κράτος μας φρόντιζε για αυτόν ακριβώς το λόγο- έχει εδραιωθεί στην κοινωνία μας μία εντελώς στρεβλή αντίληψη για τη δημοκρατία.

Κατ’ αρχάς, το να μας νταντεύει το κράτος, μέρος του οποίου είμαστε όλοι, μπορεί να είναι βολικό, είναι όμως και ανελεύθερο, καθώς περιορίζει σημαντικά το άτομο και τις προοπτικές του. Ειδικά όταν μιλάμε για το ελληνικό κράτος.

Αν είσαι σε μία φυλακή, μπορείς να αισθάνεσαι ευχαριστημένος επειδή σε ταΐζουν, αλλά δεν έχεις και τις καλύτερες συνθήκες δημιουργίας και εξέλιξης. Είσαι περισσότερο αριθμός και πολύ λιγότερο προσωπικότητα.

Επιπλέον, όταν ο πρωθυπουργός μας, πριν μερικούς μήνες, λέει σε διεθνές συνέδριο ότι ο έλεγχος των ελλειμμάτων δεν είναι δημοκρατικός (sic), εκφράζει ακριβώς την νεοελληνική αντίληψη περί δημοκρατίας. Αν δεν συνάδει με τη δημοκρατία να συμμαζέψουμε το κράτος μας, τότε τι συνάδει; Να μοιράζουμε χρήματα;

Κι όμως, στη χώρα μας, δημοκρατία θεωρούνται οι διορισμοί και τα επιδόματα.

Λέμε πως, αφού μπορεί να μπει και η κουτσή Μαρία στο δημόσιο, δεν είναι δημοκρατικό να μπω κι εγώ…;

Το δυστυχέστερο σε όλη αυτή τη θεώρηση είναι πως, αφού έχουμε ταυτίσει τη δημοκρατία με την ευτυχία και αφού ο καθένας μπορεί να έχει τη δική του άποψη περί της ευτυχίας, ο καθένας εδώ μπορεί να κάνει ό,τι θέλει. Πιο «δημοκρατικό» από αυτό, δεν έχει.

Πρέπει κάποτε να τελειώσει αυτή η σύγχυση.

Η ευτυχία του καθενός είναι το ιδεατό αποτέλεσμα της δημοκρατίας. Όχι το δικαίωμα που παραχωρείται αυτομάτως από την αρχή της. Η καλύτερη ζωή επιτυγχάνεται με κόπο και η δημοκρατία έρχεται να εξασφαλίσει τις συνθήκες εκείνες (αξιοκρατία, δικαιοσύνη κ.α.) που θα την κάνουν εφικτή.

Εάν οι δημοκρατικοί θεσμοί λειτουργούν καλά, ο πολίτης μάλλον δυσαρέσκεια αναμένεται να αισθάνεται, παρά ευτυχία. Και αυτό γιατί, ιδιαίτερα στις μεγάλες και ανοιχτές κοινωνίες που ζούμε, δημοκρατία σημαίνει συμβιβασμός.

Υπάρχει ελευθερία της έκφρασης, ήτοι, χώρος για όλες τις απόψεις και σκοπός είναι η σύγκλισή τους, ώστε να μπορούμε να συνυπάρχουμε σε αρμονία. Οπότε, οι κοινωνικές ομάδες είναι συνήθως δυσαρεστημένες από τους πολιτικούς αντιπροσώπους τους, επειδή οι τελευταίοι, στο βωμό της καλής λειτουργίας της κοινωνίας και του κράτους, συμβιβάζονται μεταξύ τους.

Τα ευεργετικά αποτελέσματα του συμβιβασμού δεν φαίνονται τόσο άμεσα και, ως εκ τούτου, μας μένει πολλές φορές η εντύπωση της ελλιπούς αντιπροσώπευσης. Συνεπώς, στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες, η γκρίνια από μέρους των πολιτών για το σύστημα και η δυσαρέσκεια απέναντι στους πολιτικούς είναι περισσότερο ο κανόνας παρά η εξαίρεση.

Ταυτόχρονα, ωστόσο, ο πολίτης της δημοκρατίας έχει την ελευθερία, μέσα από την ισορροπία κανόνων και ελευθεριών που δημιουργεί ο εν λόγω συμβιβασμός, να βρει την ευτυχία μόνος του. Και, εδώ που τα λέμε, έτσι έρχεται και η ανάπτυξη.

Από την άλλη, το να γράφει κάποιος στα παλαιότερα των υποδημάτων του τους κανόνες μπορεί να συνιστά μορφή ελευθερίας, αλλά, παράλληλα, θέτει τον ίδιο εκτός κοινωνικού πλαισίου. Αν κάποιος θέλει να ζει εκτός κοινωνίας, έχει κάθε δικαίωμα να την εγκαταλείψει. Αν δεν θέλει, πρέπει να μάθει να συμβιβάζεται.

Τέλος, για να έχει οτιδήποτε από τα παραπάνω νόημα, η κοινωνία πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει και να λειτουργεί. Σε αυτό το πλαίσιο, στην περίπτωση της χώρας μας, το πιο δημοκρατικό είναι να την συμμαζέψουμε- το οποίο, μεταξύ άλλων, σημαίνει να περιορίσουμε τα ελλείμματα- ακόμα κι αν αυτό σημαίνει πως θα πονέσουμε.

Μιχάλης Δεμερτζής

Ιδρυτικό Μέλος Ευ.Με.ΣΥΝ - Τομεάρχης Θέσεων