Η αξιολόγηση που ποτέ δεν ξεκίνησε

Επαμεινώνδας Κορώνης.

Reader στο Πανεπιστήμιο Westminster

και Τομεάρχης Οικονομικού

στην ΕΥ.ΜΕ.ΣΥΝ

Διαβάζοντας κανείς λογοτεχνικά κείμενα από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, ανακαλύπτει ψήγματα αυτού που ο Ζολά χαρακτήρισε ως «άξιο δημόσιο αξίωμα». Η αγγλοσαξονική κουλτούρα, η ρωσική φιλοσοφία και η ιαπωνική παράδοση επιτάσσουν οι δημόσιοι λειτουργοί να επιδιώκουν την αυτοβελτίωση και την όσο το δυνατόν καλύτερη εξυπηρέτηση του ρόλου τους. Όπως ανέλυσε ο Weber, οι χαμηλόβαθμοί γραφειοκράτες με ήθος και αίσθηση υπεροχής αγωνίζονται να υπερέχουν ηθικά απέναντι σε ένα κοινό που ιεραρχικά εξυπηρετούν. Με απλά λόγια, αν είσαι δημόσιος λειτουργός πρέπει να θέλεις και να κερδίζεις τον σεβασμό μέσα από την δουλειά σου. Η προβολή του έργου σου είναι η ζωή σου.

Όμως η μακρινή ελληνική ιστορία άλλα μας κληροδότησε. Το καλοκαίρι του 1885 ο Δηλιγιάννης ξεκίνησε το κρεσέντο του καταστροφικού λαϊκισμού με την κατάργηση του νόμου «περί προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων». Όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιχειρεί να συστήσει έναν οργανισμό αξιολόγησης του δημοσίου κατηγορείται ως “προδότης” του κράτους. Ακόμα και στην μετεμφυλιακή Ελλάδα η δεξιά κυβέρνηση Παπάγου απορρίπτει στα γρήγορα την πιθανότητα εφαρμογής μια επιτροπής τύπου “Hoover” στις ΗΠΑ. Η τελευταία συνέδεσε την επίτευξη αντικειμενικών και μετρήσιμων στόχων με την χρηματοδότηση του δημόσιου τομέα. Αποτέλεσμα ήταν η κατακόρυφη αύξηση της παραγωγικότητας. Τελικά για να καταπολεμηθεί η ραθυμία στις υπηρεσίες, ο νόμος 1811/1951 «Περί Καταστάσεως των ∆ημοσίων ∆ιοικητικών Υπαλλήλων» αποτελεί το πρώτο υπερφίαλο νομοθέτημα της μεταπολεμικής περιόδου που προσπάθησε να ρυθμίσει συστηματικά αλλά χωρίς ατομική αξιολόγηση την οργάνωση του δημοσιοϋπαλληλικού σώματος.

Από εκεί και πέρα όλα είναι κατήφορος. Για την ακρίβεια, η πρόσφατη ιστορία των αξιολογήσεων των δημοσίων υπαλλήλων και λειτουργών είναι ένα ατελείωτο κορδόνι ανεφάρμοστων νόμων και προεδρικών διαταγμάτων. Δώδεκα στον αριθμό, σύμφωνα με το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. Με το Π.∆. 581/1984, εισάγεται ένα νέο σύστημα αξιολόγησης για τον δημόσιο τομέα για την ορθή εκτίμηση και την εξέταση όλων των παραγόντων και των προσόντων του υπαλλήλου. Δεν εφαρμόζεται. Το θεμελιώδες Προεδρικό Διάταγμα 318 του 1992 κάνει την διαδικασία τόσο περίπλοκη και φοβική ώστε ακυρώνει το ίδιο το πνεύμα της βαθμολόγησης και αξιολόγησης. Έτσι όταν ο ΟΑΣΑ το 2001 καλεί τις κυβερνήσεις να αξιοποιούν καλύτερα τα δεδομένα των αξιολογήσεων, εμείς δεν έχουμε καν αυτά τα δεδομένα διαθέσιμα. Και ενώ μέχρι το 2005 περίπου 900 ευρωπαϊκές υπηρεσίες δημόσιες διοίκησης εφάρμοσαν το Κεντρικό Πλαίσιο Αξιολόγησης για να βελτιώσουν τη λειτουργία τους, στην Ελλάδα εμείς απλώς ψηφίσαμε άλλο ένα νόμο, τον Ν.3230/2004 τον οποίο δεν διάβασαν ούτε οι υπουργοί που έπρεπε να τον εφαρμόσουν.

Δεν καταλαβαίνω λοιπόν την ξαφνική φρενήρη επίθεση στην κατάργηση της αξιολόγησης και αριστείας. Σίγουρα ο ΣΥΡΙΖΑ είναι η ακραία μορφή του ισοπεδωτικού λαϊκισμού, αλλά η αξιολόγηση ουδέποτε εφαρμόστηκε ή εμπεδώθηκε. Δεν πρέπει να εκπλήσσεται ο Κυριάκος Μητσοτάκης για την μη-εφαρμογή του νόμου 4250 του 2014 που ο ίδιος επιμελήθηκε αλλά να προβληματιστεί για την γενικότερη «φυσιολογική» απροθυμία των δημοσίων λειτουργών να συμμετέχουν στις αυτονόητες και θεσμοθετημένες διαδικασίες. Σύμφωνα με στοιχεία που δημοσίευσε η Καθημερινή (9.8.2017), το 70% των Δ.Υ. απείχε από την αξιολόγηση της οποίας η υλοποίηση έχει διαρκέσει δύο ολόκληρα χρόνια. Κατά το Cabinet Office, ένας κύκλος αξιολόγησης μιας δημόσιας υπηρεσίας στο Ηνωμένο Βασίλειο διαρκεί τρεις μήνες. Το θέμα είναι να διανέμεται γρήγορα η πληροφορία για να λαμβάνονται μέτρα, όχι να αξιολογούμε το μακρινό παρελθόν.

Και εδώ είναι το ερώτημα. Χρειαζόμαστε άλλο έναν νόμο περί αξιολόγησης των Δ.Υ. ή επιτέλους μια αλλαγή φιλοσοφίας στο δημόσιο; Μήπως τελικά να ζητήσουμε από τους ίδιους του δημοσίους υπαλλήλους να φτιάξουν το δικό τους οικοσύστημα ελέγχου και στόχων; Δεν έχουμε βρει την σωστή μέθοδο, λένε πάντα οι οπαδοί της μη-αξιολόγησης. Πραγματικά, υπάρχουν πολλά συστήματα αξιολόγησης, από μεθόδους κατάταξης και κατηγοριοποίησης μέχρι την σκανδιναβική στατιστική της υποχρεωτικής διασποράς. Ας διαλέξουν λοιπόν οι υπηρεσίες ποιο θέλουν. Και ας το υλοποιήσουν όπως θέλουν.

Πρέπει επιτέλους να προβληματιστούμε και να προβληματίσουμε το κακομαθημένο μας δημόσιο. Να τους εξηγήσουμε ότι δεν πρέπει να αξιολογούνται βάσει νόμων και του ΔΥ Κώδικά, αλλά επειδή αυτό επιβάλλει ο ίδιος ο αυτοσεβασμός τους και η ανάγκη εκσυγχρονισμού μιας χώρας που χρεωκόπησε κανακεύοντας επί διακόσια χρόνια τους πολίτες της. Να ανακαλύψουμε επιτέλους την ηθική αξιοπρέπειά μας ως οργανωμένο κράτος που περηφανεύεται για τις επιτυχίες του και αναγνωρίζει τις αδυναμίες του.